तेनकासीमधील शांत क्रांती :श्रीधर वेबुंची प्रेरणादायी गोष्ट

---

भारत आज जगाच्या नकाशावर तंत्रज्ञान (Technology) आणि नवोन्मेषाचे (Innovation) पुढचे केंद्र म्हणून उभा राहत असताना, या यशकथेचा पाया रचणारे काही शांत योद्धे आहेत. ज्यांच्या नावाचा गजर होत नाही, पण ज्यांचे काम पिढ्यानपिढ्या प्रेरणा देत राहील. याच मालिकेतील एक जागतिक स्तरावरचे, पण आपल्या मातीशी घट्ट जोडलेले नेतृत्व म्हणजे श्रीधर वेम्बु!

गेल्या काही वर्षांत, ‘स्वदेशी’ आणि ‘आत्मनिर्भर भारत’ या संकल्पनांची चर्चा अचानक वाढली, पण या गदारोळात, एक माणूस शांतपणे, कोणत्याही बाह्य भांडवलाच्या मदतीशिवाय (Bootstrapped), अथक प्रयत्न करून जागतिक दर्जाची सॉफ्टवेअर क्रांती घडवत होता. सिलिकॉन व्हॅलीचे उच्च शिक्षण जागतिक बिग टेक कपन्यांमध्ये आकर्षक संधी, पंचतारांकित राहणीमान याना, नकार दिला आणि तामिळनाडूच्या तेनकासी नावाच्या एका लहान गावात आपला तळ ठोकला.

वेम्बु यांच्या नेतृत्वाखालील झोहो कॉर्पोरेशन (Zoho Corporation) ही कंपनी आज जगातील मोजक्या टेक कंपन्यांमध्ये गणली जाते, जी अमेरिकेच्या महाकाय टेक कंपन्यांना कडवे आव्हान देत आहे. परंतु, त्यांची खरी क्रांती त्यांच्या तंत्रज्ञानात नाही, तर त्यांच्या ‘झोहो स्कूल्स’ या शिक्षण मॉडेलमध्ये आहे; जिथे ते औपचारिक पदव्या नसलेल्या ग्रामीण तरुणांना प्रशिक्षण देऊन जागतिक दर्जाचे सॉफ्टवेअर इंजिनियर बनवतात.

“यश मिळवण्यासाठी विशेषाधिकार किंवा गुंतवणूकदारांची आवश्यकता नसते. त्यासाठी फक्त दृढनिश्चय, धैर्य आणि वेगळ्या वाटेवर चालण्याची तयारी लागते. आमचा विश्वास आहे की, खरी प्रतिभा आधीच लहान शहरांमध्ये आणि ग्रामीण भागात आहे; आम्हाला फक्त ती शोधून तिचे पोषण करण्याची आणि त्यांना सक्षमीकरणाची संधी देण्याची गरज आहे.”

श्रीधर वेम्बु हे केवळ एक यशस्वी उद्योजक नाहीत; ते आत्मनिर्भरतेचे चालते-फिरते प्रतीक आहेत. त्यांनी आपल्या कामातून सिद्ध केले आहे की, महान काहीतरी निर्माण करण्यासाठी परदेशी निधीची, चमचमत्या महानगरांची किंवा मोठ्या ‘कनेक्शन्स’ची नव्हे, तर दूरदृष्टी, शिस्त आणि सामान्य माणसाला सक्षम करण्याची तळमळ असण्याची गरज आहे.

हा तो माणूस आहे, ज्याच्या कृतीने ‘भारत आगामी काळातला टेक लीडर असणार’ या घोषणेला एका शांत, पण दमदार सत्यात बदलून टाकले आहे! त्यांच्याविषयीचा हा प्रवास तुम्हाला नक्कीच थक्क करेल…

मातीशी जोडलेला, जग जिंकणारा उद्योजक

श्रीधर वेम्बु यांची कथा म्हणजे एका अत्यंत साध्या पार्श्वभूमीतून आलेल्या व्यक्तीने, पाश्चात्त्य जगात शिक्षण घेऊनही, ‘आत्मनिर्भर भारता’चा पाया ग्रामीण मातीत रोवण्याची आणि जगातील महाकाय कंपन्यांना टक्कर देण्याची गोष्ट आहे. हा प्रवास केवळ एका अब्जाधीश उद्योजकाचा नाही, तर एका तत्त्वज्ञानाचा आणि एका ग्रामीण नवनिर्मिती आंदोलनाचा आहे.

---

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण: यशाचा भक्कम पाया

• मूळ: श्रीधर वेम्बु यांचा जन्म १९६८ मध्ये तामिळनाडूमधील तंजावूर जिल्ह्यातील एका साध्या मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील मद्रास उच्च न्यायालयात स्टेनोग्राफर होते. घरात आर्थिक अडचणी असल्या तरी शिक्षण, शिस्त आणि साधेपणा या मूल्यांवर नेहमीच भर दिला गेला.
• उच्च शिक्षण: वेम्बु यांची बुद्धिमत्ता लहानपणापासूनच स्पष्ट होती. त्यांनी प्रतिष्ठित आयआयटी मद्रास (IIT Madras) मधून इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंगमध्ये बी. टेक. पूर्ण केले. त्यानंतर, त्यांनी अमेरिकेतील नामांकित प्रिन्स्टन विद्यापीठातून इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंगमध्ये एम.एस. आणि पीएच.डी. पदव्या मिळवल्या.
• पहिली नोकरी: १९९४ मध्ये उच्च शिक्षण पूर्ण झाल्यावर, वेम्बु यांनी अमेरिकेतील सिलिकॉन व्हॅलीत वायरलेस तंत्रज्ञानावर लक्ष केंद्रित करणाऱ्या क्वालकॉम (Qualcomm) कंपनीत सिस्टम्स डिझाइन इंजिनियर म्हणून आपल्या व्यावसायिक कारकिर्दीला सुरुवात केली.

---

उद्योजकतेची ठिणगी: ऍडव्हेंटनेटचा उदय

सिलिकॉन व्हॅलीतील यशस्वी करिअर असूनही वेम्बु यांना काहीतरी अपूर्ण वाटत होते. त्यांना स्वतःचे काहीतरी सुरू करायचे होते. त्यांना जाणवले की, कॉर्पोरेट जगतात मोठे सॉफ्टवेअर खूप महागडे आणि केवळ मोठ्या कंपन्यांसाठी उपलब्ध आहे, तर लहान आणि मध्यम व्यवसायांना (SMBs) परवडणाऱ्या साधनांची कमतरता आहे.

“आम्ही बाजारातील मूल्यांकनाला (Market Valuation) संपत्ती मानत नाही. खरी संपत्ती आमच्या लोकांच्या कौशल्यांमध्ये आणि क्षमतांमध्ये (Skills and Capabilities) आहे. आम्ही केवळ ‘निघून जाण्यासाठी’ कंपनी सुरू करत नाही, तर दीर्घकाळ टिकण्यासाठी आणि नैतिक मार्गाने आपले उत्पन्न कमावून, एक प्रभावी संस्कृती निर्माण करण्यासाठी काम करतो.”

• १९९६ मध्ये स्थापना: त्यांनी आपल्या दोन भावांसोबत (कुमार वेम्बु आणि शेखर वेम्बु) आणि काही मित्रांसह ‘अॅडव्हेंटनेट’ (AdventNet) या कंपनीची स्थापना केली.
• पहिले उत्पादन: अॅडव्हेंटनेटने सुरुवातीला नेटवर्क व्यवस्थापन सॉफ्टवेअरवर लक्ष केंद्रित केले. त्यांचे पहिले उत्पादन Web NMS होते, ज्याने लवकरच लक्ष वेधून घेतले.
• बूटस्ट्रॅपिंगचा निर्णय: अनेक स्टार्ट-अप्स व्हेंचर कॅपिटल (VC) कडे धाव घेत असताना, वेम्बु यांनी अत्यंत महत्त्वाचा आणि वेगळा निर्णय घेतला. त्यांनी बाह्य निधी घेण्यास स्पष्ट नकार दिला. एकदा VC फर्मने त्यांना $१४० दशलक्ष मूल्यांकनावर $१० दशलक्ष निधी देऊ केला होता, पण वेम्बु यांनी तो नाकारला. त्यांचा विश्वास होता की स्वतंत्र राहिल्यास दीर्घकालीन दृष्टीकोनावर लक्ष केंद्रित करता येते.
• २००० मधील संकट आणि संधी: २००० मध्ये ‘डॉट-कॉम बबल’ फुटला, ज्यामुळे अनेक कंपन्या बुडाल्या. मात्र, झोहोकडे (तत्कालीन अॅडव्हेंटनेट) बँकेत रोख रक्कम, कोणतेही गुंतवणूकदार नसल्यामुळे निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य आणि भारतात असलेल्या मनुष्यबळामुळे कमी कार्य खर्च हे तीन मोठे फायदे होते. या काळात त्यांनी ManageEngine हे नवे उत्पादन यशस्वीरित्या बाजारात आणले.

---

झोहो कॉर्पोरेशनचा जन्म आणि क्लाउड क्रांती

• २००५ नंतरचा बदल: अॅडव्हेंटनेटने हळूहळू क्लाउड-आधारित व्यवसायाकडे आपला मोर्चा वळवला. २००५ मध्ये त्यांनी Zoho CRM आणि ऑफिस उत्पादने (Writer, Sheet) लाँच केली.
• २००९ मध्ये नामांतरण: कंपनी पूर्णपणे क्लाउड-आधारित बिझनेस सोल्यूशन्स (SaaS) वर केंद्रित झाल्यावर, २००९ मध्ये तिचे नाव बदलून ‘झोहो कॉर्पोरेशन’ (Zoho Corporation) असे ठेवण्यात आले.
• उत्पादनांची विस्तृत श्रेणी: झोहोने त्यानंतर CRM, ईमेल, एचआर, वित्त, आणि सहयोगी साधने (Collaboration tools) अशा ५० हून अधिक क्लाउड उत्पादनांची विस्तृत श्रेणी विकसित केली. आज जगभरातील १८० हून अधिक देशांमध्ये झोहोचे ग्राहक आहेत.

तत्त्वज्ञान: सिलिकॉन व्हॅली सोडून ग्रामीण भारतात पुनरागमन

श्रीधर वेम्बु यांना त्यांच्या व्यावसायिक यशापेक्षा त्यांच्या सामाजिक उद्योजकतेच्या दृष्टिकोनामुळे अधिक ओळखले जाते.

• ग्रामीण क्रांती: २०१९ मध्ये वेम्बु यांनी कॅलिफोर्नियातील त्यांचे घर सोडून तामिळनाडूमधील तेनकासी जिल्ह्यातील एका लहान गावात स्थायिक होण्याचा असामान्य निर्णय घेतला. त्यांच्या मते, जागतिक स्तरावरील तंत्रज्ञान फक्त महानगरातूनच नाही, तर गावांतूनही निर्माण होऊ शकते.
• झोहो स्कूल्स ऑफ लर्निंग (Zoho Schools of Learning): २००४ मध्ये त्यांनी ‘झोहो युनिव्हर्सिटी’ (आता झोहो स्कूल्स) सुरू केली. औपचारिक महाविद्यालयीन शिक्षण नसलेल्या ग्रामीण तरुणांना कोडिंग आणि सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंटचे प्रशिक्षण देऊन, त्यांना थेट झोहोमध्ये नोकरी दिली जाते. यामुळे ग्रामीण भागातील प्रतिभेला संधी मिळते आणि तरुणांना नोकरीसाठी आपले घर सोडून शहरात जावे लागत नाही.
• नेतृत्व तत्त्वज्ञान: वेम्बु हे नम्रता, विकेंद्रीकरण आणि साधेपणा जपणारे नेते आहेत. त्यांनी कंपनीत एक कठोर नियम केला आहे की, कोणत्याही कर्मचाऱ्याला सार्वजनिकरित्या नेतृत्वाचे (स्वत:सह) कौतुक करण्याची परवानगी नाही. त्यांच्या मते, प्रशंसा आणि निंदा या दोन्ही गोष्टींपासून अलिप्त राहणे आवश्यक आहे. ते टीका आणि रचनात्मक प्रतिक्रिया (Critical Feedback) चे स्वागत करतात, कारण ते सुधारणेसाठी आवश्यक असते.

---

सन्मान आणि प्रेरणा

• पद्मश्री (२०२१): वेम्बु यांना भारत सरकारने देशातील चौथ्या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने सन्मानित केले आहे.
• स्वयं-निर्भरता: त्यांची संपूर्ण कथा “यश मिळवण्यासाठी विशेषाधिकार किंवा गुंतवणूकदारांची आवश्यकता नाही” या विचाराची पुष्टी करते. दृढनिश्चय, धाडस आणि वेगळी वाट चालण्याची तयारी यावर त्यांचा विश्वास आहे.

---

कॉर्पोरेट कल्चर ची व्याख्याच बदलली.

श्रीधर वेम्बु यांनी भारतातील उद्योजकता आणि कॉर्पोरेट संस्कृतीची व्याख्या पूर्णपणे बदलली आहे. त्यांनी जगाला दाखवले आहे की, महान काहीतरी निर्माण करण्यासाठी परदेशी निधी, मोठे शहर किंवा उच्चभ्रू पदव्यांची गरज नाही. दूरदृष्टी, शिस्त आणि इतरांना सक्षम करण्याची तळमळ हेच यशाचे खरे सूत्र आहे. त्यांचे कार्य आजच्या युवा पिढीला मोठे आणि निर्भीड स्वप्न पाहण्याची प्रेरणा देत आहे.